همه چیز درباره گوارش غذا؛ سفری از دهان تا روده

هر بار که غذایی می خوریم، فرآیند پیچیده ای در بدن آغاز می شود که بدون آن ادامه ی حیات ممکن نیست. شاید برای بسیاری این سؤال پیش بیاید که گوارش غذا یعنی چه؟ در واقع، گوارش غذا به مجموعه ای از واکنش های فیزیکی و شیمیایی گفته می شود که باعث تجزیه مواد غذایی به ذرات کوچک تر و قابل جذب می شود؛ تا سلول های بدن بتوانند از آن برای تأمین انرژی، رشد و ترمیم استفاده کنند. این فرآیند حیاتی توسط دستگاه گوارش انجام می شود و نقش مهمی در حفظ سلامت بدن و عملکرد صحیح اندام‌ها دارد. در این مقاله از مجله لاغری دکتر عبدو، با ساختار دستگاه گوارش، مراحل گوارش، اهمیت آن برای بدن و نحوه کنترل این فرآیند بیشتر آشنا می‌شویم.

ردیف	عنوان	توضیحات
1	گوارش غذا چگونه انجام می‌شود؟	• دهان تا روده بزرگ
2	مراحل اصلی گوارش غذا	• بلع • گوارش • جذب • دفع
3	اهمیت گوارش غذا	• جذب مواد مغذی
4	مسیر عبور غذا از دستگاه گوارش	• دهان • حلق • مری • معده • روده ها
5	مدت زمان گوارش	• ۶ تا ۸ ساعت
6	کنترل گوارش	• اعصاب • هورمون ها
7	آنزیم ها و اسیدها	• تجزیه • محافظت
8	گوارش مکانیکی و شیمیایی	• خرد کردن • آنزیم
9	تغذیه سالم و گوارش	• فیبر • آب • تعادل
10	مشکلات رایج دستگاه گوارش	• سوءهاضمه • نفخ • یبوست
11	گوارش در سنین مختلف	• کودک • بزرگسال • سالمند
12	نقش میکروبیوم روده	• باکتری مفید • ایمنی
13	تأثیر استرس و سبک زندگی	• کم تحرکی • خواب • تغذیه

گوارش غذا چگونه انجام میشود؟

گوارش غذا از دهان آغاز می شود، جایی که غذا جویده و با بزاق مخلوط می شود. سپس از مری به معده می رود و در آنجا با کمک اسید و آنزیم ها تجزیه می شود. غذا وارد روده ی کوچک می شود و آنزیم های پانکراس و صفرا مواد مغذی را می شکنند و بدن آن ها را جذب می کند. باقی مانده ی غذا به روده ی بزرگ می رود، آب آن جذب و مواد زائد به مدفوع تبدیل می شود. این فرآیند تحت کنترل اعصاب و هورمون ها انجام می شود.

مراحل اصلی گوارش غذا

گوارش غذا مراحل مختلفی دارد که شامل چند عمل اصلی و مهم است و می‌تواند به ۴ گروه دسته‌بندی شود:

• بلع
• گوارش
• جذب
• دفع

اهمیت گوارش غذا

گوارش وجذب غذا از مهم‌ترین فرآیندهای بدن هستند،زیرا بدن برای سالم ماندن و داشتن عملکردی صحیح نیاز به مواد مغذی مانند پروتئین، چربی، کربوهیدرات، ویتامین، مواد معدنی و آب دارد. طرز گوارش غذا به این صورت است که دستگاه گوارش مواد مغذی را به قسمت های کوچک می شکند تا بدن بتواند آنها را جذب کند و برای انرژی، رشد و ترمیم سلول ها از آنها استفاده کند.

مواد غذایی پس از شکسته شدن شکل دیگری پیدا می کنند.

پروتئین به آمینو اسید تبدیل می شود.

چربی به اسید چرب یا گلیسیرین تبدیل می شود.

کربوهیدرات به قند ساده تبدیل می شود.

مسیر عبور غذا از دستگاه گوارش

۱) دهان

غذا پس از ورود به دهان جویده شده و به قطعات کوچک تر تبدیل می شود. بزرگسالان ۳۲ دندان دارند که می توانند با آن انواع غذاها را خرد کنند، بجوند و پاره کنند. زبان یکی از ارگان های بدن است که شامل ماهیچه های اسکلتی است که غذا را در اطراف دهان به حرکت در آورده و باعث گوارش مکانیکی غذا می شود. غدد بزاقی که در زیر و پشت زبان قرار دارند، بزاق ترشح می کنند که موجب آسان تر شدن فرآیند بلع و آغاز گوارش مکانیکی می شود.

۲) حلق و مری

حلق یا گلو بخشی از دستگاه گوارش غذا است که غذا را از دهان دریافت می کند.حلق دارای دو انشعاب است. یکی از این انشعابات، لوله ای به نام مری است که غذا را به معده منتقل می کند و دیگری نای است که هوا را به ریه ها می رساند.

عمل بلع در حلق انجام می شود که نیمی از آن واکنشی غیر ارادی و نیمی دیگر ارادی است. زبان و نرم کامه (سقف دهان) غذا را به سمت حلق هدایت می کنند که این عمل باعث بسته شدن نای و ورود غذا به مری می شود.

۳) معده

معده غذا را با مخلوطی از آنزیم ها و اسید ها پوشش می دهد تا به خرد شدن بیشتر غذا کمک کند. یک لایه ی غشایی از دیواره ی معده در برابر آسیب این اسید ها محافظت می کند.

انتهای معده قابلیت انقباض دارد که می تواند سرعت گوارش غذا را افزایش دهد. زمانی که غذا به مقدار کافی خرد و له شد، معده محتوای خود را به درون دورازهه می ریزد.

۴) روده  کوچک

روده ی کوچک به سه بخش تقسیم بندی می شود، دوازدهه که در ابتدای روده کوچک قرار دارد، تهی روده (jejunum) و دراز روده (ileum) که به ترتیب پس از دوازدهه قرار می گیرند.

با ورود غذا به درون دوازدهه، پانکراس آنزیم هایی ترشح می کند که به شکستن چربی، پروتئین و کربوهیدرات کمک می کند. کیسه صفرا نیز از خود صفرا ترشح می کند که توسط پانکراس تولید شده است. صفرا به شکسته شدن بیشتر چربی ها کمک می کند تا بتوانند از روده جذب شوند.

دیواره داخلی روده ی کوچک با برآمدگی های انگشت شکلی پوشیده شده که به آنها پرز یا ویلی گفته می شود. این پرز ها سطح فراوانی را برای بهبود عمل جذب مواد غذایی فراهم می کنند. موادی مانند کربوهیدرات ها، پروتئین ها و چربی ها که پس از جذب وارد جریان خون می شوند.

همچنین روده ی کوچک نقش مهمی در تنظیم سطح گلوکز (قند) خون ایفا می کند. روده کوچک دارای تعداد زیادی سلول پذیرنده است که حضور درشت مغذی ها (ماکرونوترینت(macronutrient)) را تشخیص می دهند و هورمون هایی ترشح می کنند. این هورمون ها به پانکراس دستور می دهند که چه میزان انسولین و گلوکاگون ترشح کند.

۵) روده بزرگ

مواد زائد مانند بخش های غیر قابل هضم غذا، مایعات و سلول های فرسوده ی دیواره لوله ی گوارشی،که از فرآیند گوارش باقی مانده اند، وارد روده ی بزرگ می شوند. روده آب را جذب کرده و مواد زائد را با استفاده از مایعات به مدفوع تبدیل می کند. حرکات حلقوی، مدفوع را به سمت راست روده یا رکتوم هدایت می کنند. راست روده که قسمت انتهایی روده بزرگ محسوب می شود، مدفوع را تا زمانی که با حرکات روده از مقعد خارج شود، ذخیره می کند.

عبور غذا از ابتدا تا انتهای دستگاه گوارش چقدر زمان می برد؟

هضم غذا در دستگاه گوارش در افراد مختلف، بسته به شرایط بدنی، سبک زندگی و حتی تفاوت های جنسیتی، زمان متفاوتی دارد. پس از خوردن غذا، ۶ تا ۸ ساعت طول می کشد که غذا از معده و روده کوچک عبور کند. سپس این غذا برای هضم بیشتر، جذب مایعات و نهایتا دفع غذاهای غیر قابل هضم وارد روده بزرگ می شود.

بدن چگونه فرآیند گوارش غذا را کنترل می کند؟

هورمون ها و اعصاب بدن برای کمک به کنترل فرآیند گوارش با یکدیگر همکاری می کنند. سیگنال ها در طول دستگاه گوارش و از آنجا به مغز در جریان هستند.

هورمون ها

سلول های پوشاننده ی معده و روده کوچک، هورمون هایی را ساخته و ترشح می کنند؛ که وظیفه  کنترل عملکرد دستگاه گوارش را بر عهده دارند. این هورمون ها به بدن دستور می دهند که چه زمان شیره ی گوارشی را بسازد و به مغز سیگنال گرسنه یا سیر بودن فرد را می فرستند. البته پانکراس نیز هورمون هایی را می سازد که در عملکرد دستگاه گوارش نقش مهمی دارند.

اعصاب

در بدن عصب هایی وجود دارد که سیستم عصبی مرکزی (مغز و نخاع) را به دستگاه گوارش متصل می کنند و برخی از اعمال گوارشی را کنترل می کنند. برای مثال، هنگامی که فرد بوی غذا را حس می کند یا آن را می بیند، مغز سیگنال هایی می فرستد که باعث ترشح بزاق از غدد بزاقی و آمادگی برای غذا خوردن می شود.

انسان همچنین دارای سیستم عصبی محیطی (عصب های درون دیواره های دستگاه گوارش) است. هنگامی که غذا برای عبور، به دیواره ی لوله گوارشی فشار وارد می کند، اعصاب محیطی مواد بسیاری را ترشح می کنند که باعث تند یا کند شدن حرکت غذا و تولید شیره گوارشی می شود. این اعصاب برای کنترل فعالیت ماهیچه های روده ( انقباض و انبساط برای جلو بردن غذا در روده) سیگنال هایی می فرستند.

آنزیم ها و اسیدها: قهرمانان گمنام گوارش

نقش بسیار مهم و حیاتی در فرآیند هضم غذا بر عهده آنزیم هاست؛ آنزیم ها با تجزیه پروتئین ها، چربی ها و کربوهیدرات ها به مولکول های کوچک تر، امکان جذب آنها توسط بدن را فراهم می کنند. اسید معده نیز علاوه بر کمک به تجزیه غذا، با کشتن میکروب های مضر، از بدن در برابر عفونت ها محافظت می کند. این هماهنگی دقیق باعث می شود گوارش غذا به درستی انجام شود و مواد مغذی لازم برای بدن تأمین گردد.

گوارش مکانیکی در برابر گوارش شیمیایی

گوارش مکانیکی شامل خرد کردن و جویدن غذا برای افزایش سطح تماس آن با آنزیم هاست، در حالی که گوارش شیمیایی به کمک آنزیم ها و اسیدها، مواد غذایی را به ترکیبات ساده تر تبدیل می کند. هر دو نوع گوارش برای فرآیند هضم و جذب موثر ضروری هستند.

تأثیر تغذیه سالم بر کارایی دستگاه گوارش

رژیم غذایی سالم و متعادل با داشتن فیبر کافی، آب و مواد مغذی، به حفظ سلامت دستگاه گوارش کمک می کند. تغذیه مناسب عملکرد هضم و جذب را بهبود می بخشد و از بروز مشکلاتی مانند یبوست و سوءهاضمه پیشگیری می کند.

مشکلات رایج دستگاه گوارش

مشکلاتی مانند سوزش معده، یبوست، نفخ و سوءهاضمه از شایع ترین اختلالات گوارشی هستند. رعایت رژیم غذایی مناسب، پرهیز از استرس، ورزش منظم و مصرف آب کافی می تواند به پیشگیری و کاهش این مشکلات کمک کند.

گوارش در کودکان، بزرگسالان و سالمندان

فرآیند گوارش در سنین مختلف متفاوت است؛ کودکان نیاز به غذای نرم تر و مقوی‌تر دارند، بزرگسالان باید تعادل مواد مغذی را حفظ کنند و سالمندان به دلیل کاهش عملکرد دستگاه گوارش باید رژیم غذایی خاصی داشته باشند تا سلامت گوارشی شان حفظ شود.

نقش میکروبیوم روده در سلامت گوارش

میکروبیوم روده شامل میلیاردها باکتری مفید است که به هضم غذا، تولید ویتامین ها و تقویت سیستم ایمنی کمک می کند. حفظ تعادل این باکتری ها با تغذیه مناسب و سبک زندگی سالم، برای سلامت گوارش بسیار حیاتی است.

تأثیر استرس و سبک زندگی بر عملکرد گوارشی

استرس مزمن و سبک زندگی ناسالم مانند کم تحرکی و تغذیه نامناسب می‌تواند عملکرد دستگاه گوارش را مختل کند. کاهش استرس، ورزش منظم و خواب کافی به بهبود سلامت گوارش کمک می کنند.

نتیجه‌گیری

گوارش سالم موجب جذب بهتر مواد مغذی و تأمین انرژی لازم برای بدن می‌شود و از بروز بیماری‌ها پیشگیری می‌کند. مراقبت از دستگاه گوارش، کلید داشتن زندگی فعال و سالم است.